Taş Tepeler Projesi Nedir? Göbeklitepe Neden önemli?

Taş Zirveler Projesi Nedir?

Taş Zirveler, Şanlıurfa’da, Göbekli Zirve ve etrafındaki öteki on bir arkeolojik alandan oluşan sit alanları topluluğudur. Bu sit alanları Göbeklitepe, Karahantepe, Harbetsuvan Zirvesi, Gürcütepe, Kurttepesi, Taşlıtepe, Sefertepe, Ayanlar, Yoğunburç, Sayburç, Çakmaktepe ve Yeni Mahalle bölgesini kapsamaktadır.[1] Şanlıurfa’da, yaklaşık olarak 200 kilometrekarelik bir alana yayılır. 12 arkeolojik sit alanında tarih öncesi periyottaki insanların günlük hayatlarına ve inançlarına dair değerli bilgiler veren arkeolojik hafriyatlar gerçekleştirilmektedir.[2]

Kaynak: https://tr.wikipedia.org/wiki/Ta%C5%9F_Tepeler

2021 yılında başlayan Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi başka ismiyle Taş Doruklar, Şanlıurfa’da yerleşik hayatın başlangıcından, yerleşik ve besin üretimine dayalı köy yaşantısının bütünüyle benimsendiği periyoda kadar uzanan, Neolitik Çağ’ın birinci etaplarına odaklanan bir araştırmadır. Projenin öncelikli maksadı yaklaşık olarak MÖ 10. binyıl ile 7. binyıl arasınatarihlenen yerleşme kamp yeri, avlak ve gibisi buluntu yerlerinin bir envanterini çıkararak bunların kimilerinde belli bir program dahilinde hafriyatlar yapmak ve bu sayede sürecin çok istikametli bir biçimde anlaşılmasını sağlayacak bilgiyi açığa çıkarmaktır.

Kaynak: Necmi Karul | Şanlıurfa Neolitik Çağ Araştırmaları Projesi: Taş Zirveler /2022 (https://www.academia.edu/82339571/%C5%9Eanl%C4%B1urfa_Neolitik_%C3%87a%C4%9F_Ara%C5%9Ft%C4%B1rmalar%C4%B1_Projesi_Ta%C5%9F_Tepeler_2022)

Taş Doruklar ismi nereden geliyor?

Taş Doruklar, tarihin sıfır noktası olarak nitelendirilen Göbeklitepe ile etrafındaki 11 arkeolojik alana verilen isim. Yüksek zirveler üzerinde kurulmuş kelam konusu 12 alan; Göbeklitepe, Karahantepe, Harbetsuvan, Gürcütepe, Kurttepesi, Taşlıtepe, Sefertepe, Ayanlar, Yoğunburç, Sayburç, Çakmaktepe ve Yenimahalle’den oluşuyor.

Taş Zirveler projesi dahilinde yapılan hafriyatlar Göbeklitepe ile çağdaş olan ve emsal özellikler taşıyan diğer yerler de olduğunu gösteriyor. 12 arkeolojik alan ve etrafı Anadolu’nun ve Üst Mezopotamya’nın yerleşik hayata geçen en eski topluluklarına konut sahipliği yapıyor. 100 kilometrelik alana yayılmış ‘taş tepelerin’ insanlık tarihi için az bilinen bir periyodu aydınlatması bekleniyor. ‘Taş Tepeler’de ortaya çıkan anıtsal yapıların, insanların bir ortaya geldiği komünal yerler olduğuna inanılıyor.

Taş Doruklar: Gizemli Taş Doruklar Ülkesi

Neolitik kutsal Göbeklitepe, ziyaretçilerine insanlık tarihinin pek bilinmeyen periyotlarına yanlışsız bir vakit seyahati vaat ediyor. Şanlıurfa’yı çevreleyen engebeli taş doruklarda son yıllarda 11 erken yerleşim daha ortaya çıkarıldı. Bunlar Göbeklitepe ile birleşerek bugün Taş Doruklar olarak bilinen yeri oluşturur. Birlikte medeniyetimizin şafağına yeni bir ışık tutuyorlar.

Bugün Türkiye olarak bilinen öykülü topraklar Anadolu’nun, medeniyetlerin beşiği olarak gösterilmesinin bir nedeni var. Güneydoğu’nun tarihi kentlerinden Şanlıurfa yakınlarında insan yerleşiminin en eski örneklerinin bulunması bu iddiayı daha da güçlendirdi. Çok ilahlı ve tek ilahlı pek çok dinin merkezi ve dünyanın birinci peygamberi İbrahim’in doğduğu yer olan Şanlıurfa, Neolitik Çağ’dan kalma yüzyılın en değerli arkeolojik buluntularının merkez üssü pozisyonunda.

Her şey Göbeklitepe’de, Şanlıurfa merkezinin 15 kilometre kuzeydoğusundaki höyüğün 90’lı yılların ortalarında tespit edilip kazılmasıyla başladı. Bu höyük, anıtsal mimarinin yeryüzünde bilinen en eski örneklerini ortaya çıkarıyor ve tarihi en az M.Ö. 9.600’e kadar uzanıyor. Göbeklitepe buluntuları Mısır piramitleri ve Stonehenge’den en az yedi bin yıl önceydi; birçok kişi için şok tesiri yarattı ve en eski tarihimizin yine gözden geçirilmesini talep etti.

Birçoğumuz için bunu hayal etmek güç olabilir fakat toplumlarımız her vakit bugünkü kadar karmaşık değildi. Binlerce yıl boyunca, buğdayın evcilleştirilmesinden ve tarımın başlangıcından evvel, beşerler küçük göçebe avcı-toplayıcı kümeler halinde yaşıyor, yiyecek topluyor ve hayatta kalmak için göç ediyordu. İklimin elverişsiz olduğu periyotlar nedeniyle dünya her vakit uygun bir yer değildi. Yeni Holosen devri, son Buzul Çağı’nın MÖ 10.000 civarında sona ermesiyle başladı. Muazzam buzullar eridikçe, Türkiye’nin güneydoğusundaki ünlü Dicle ve Fırat ırmaklarının kaynakları da dahil olmak üzere Orta Doğu’nun büyük bir kısmını kapsayan hilal halindeki bir bölge olan Bereketli Hilal olarak bilinen bölgede hayatta kalanlar için yeni hayat alanları ortaya çıktı.

Göbeklitepe’nin keşfine kadar birden fazla araştırmacı, Neolitik Devrim’in, bu kademeli ısınmanın insanların bitki yetiştirmeye ve hayvan gütmeye başlamasına ve böylelikle birinci karmaşık toplumları oluşturmasına imkan sağladığında gerçekleştiğine inanıyordu. Bugün araştırmacılar, Şanlıurfa civarında yaşayan Neolitik avcı-toplayıcıların, büyüyen nüfusun istikrarlı bir besin kaynağına muhtaçlık duyması nedeniyle evvel yerleşip daha sonra çiftçilik yaparak tam aykırısını yaptığını anlıyor.

Arkeologlar yakın vakitte Göbeklitepe yakınlarında birebir periyottan kalma daha küçük T sütunlarının bulunduğu en az bir düzine ek zirve alanı tespit etti. Taş Tepeler’in keşfi, MÖ 12.000 – 8.000 yılları ortasında yaklaşık 200 kilometrelik bir alanda, ortak bir inanç etrafında birleşmiş daha büyük bir topluluğa işaret ediyor. Yerleşik hayatın ve uzmanlaşmış emek biçimlerinin (sanatçılık gibi) birinci örnekleriyle birlikte, bu Çanak Çömlek Öncesi Neolitik kolektiflerin sakinleri, daha karmaşık toplumsal örgütlenme biçimlerini birinci deneyen ve yeni beslenme alışkanlıkları edinen şahıslar oldu. Son vakitlerde yapılan hafriyatlar, gelişen bu kültürde piktogramların da ortaya çıktığını göstermiştir.

(Kaynak: https://goturkiye.com/tas-tepeler-the-land-of-mysterious-stone-hills)

Neolitik Çağ Nedir?

Neolitik yahut Yeni Taş Zamanı (Yunanca νέος néos ‘yeni’ ve λίθος líthos ‘taş’ sözünden gelir), Taş Devri’nin Avrupa, Asya ve Afrika’daki son kısmı olan arkeolojik bir periyottur. Dünyanın çeşitli yerlerinde bağımsız olarak ortaya çıkmış üzere görünen geniş kapsamlı gelişmelerden oluşan Neolitik İhtilali gördü. Bu “Neolitik paket” çiftçiliğin başlatılmasını, hayvanların evcilleştirilmesini ve avcı-toplayıcı hayat usulünden yerleşim usulüne geçişi içeriyordu. ‘Neolitik’ terimi, 1865 yılında Sir John Lubbock tarafından üç yaş sisteminin geliştirilmiş hali olarak icat edildi.[1]

Neolitik devir, yaklaşık 12.000 yıl evvel Epipaleolitik Yakın Doğu’da ve daha sonra dünyanın öteki bölgelerinde tarımın ortaya çıkmasıyla başladı. Yakın Doğu’da, yaklaşık 6.500 yıl öncesinden (M.Ö. 4500) Kalkolitik Çağ’ın (Bakır Çağı) geçiş devrine kadar sürmüş, metalurjinin gelişmesiyle işaretlenmiş ve Bronz Çağı ve Demir Çağı’na kadar sürmüştür.

Diğer yerlerde Neolitik, Mezolitik’i (Orta Taş Devri) takip etti ve daha sonraya kadar sürdü. Eski Mısır’da Neolitik periyot Protodinastik periyoda kadar sürdü, c. MÖ 3150.[2][3][4] Çin’de, Shang öncesi Erlitou kültürünün yükselişiyle birlikte M.Ö. 2000’li yıllara kadar,[5] İskandinavya’da ise Neolitik Çağ, M.Ö. 2000’li yıllara kadar sürmüştür.

Pre-Pottery Neolithic A
Çömlekçilik Öncesi Neolitik A

Neolitik 1 (PPNA) devri yaklaşık olarak MÖ 10.000 civarında Levant’ta başladı.[12] Türkiye’nin güneydoğusunda Göbekli Tepe’de M.Ö. 9500 yıllarına tarihlenen bir tapınak alanı bu periyodun başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bu alan, civarda kalıcı konutların bulunmamasından da anlaşılacağı üzere, göçebe avcı-toplayıcı kabileler tarafından geliştirilmiştir ve bilinen en eski insan imali ibadet yeri olabilir.[17] 25 dönümlük (10 hektar) alanı kaplayan en az yedi taş daire, hayvanlar, böcekler ve kuşlarla oyulmuş kireçtaşı sütunları içerir. Çatıları destekleyebilecek sütunları oluşturmak için tahminen de yüzlerce insan tarafından taş aletler kullanıldı. MÖ 9500-9000 civarına tarihlenen öbür erken PPNA bölgeleri Tell es-Sultan’da (eski Eriha), İsrail’de (özellikle Ain Mallaha, Nahal Oren ve Kfar HaHoresh), Ürdün Vadisi’ndeki Gilgal’de ve Lübnan’ın Byblos kentinde bulunmuştur. Neolitik 1’in başlangıcı Tahuniyen ve Ağır Neolitik periyotlarla bir dereceye kadar örtüşüyor

(Kaynak: https://en.wikipedia.org/wiki/Neolithic)

Karahantepe mi daha eski Göbeklitepe mi?

Son arkeolojik çalışmalar, Karahantepe’nin Göbeklitepe’den bile daha erken olabileceğini göstermektedir. Bu durum sitenin dünyanın bilinen en eski Neolitik bölgesi olduğunu göstermektedir.

Göbeklitepe

Göbeklitepe Arkeolojik Alanı, Şanlıurfa kent merkezinin 18 kilometre kuzeydoğusunda, Örencik Köyü yakınlarındadır. Alan 1963 yılında, İstanbul ve Chicago Üniversitelerinin paydaşlığıyla gerçekleştirilen bir yüzey araştırması sırasında keşfedilmiş ve “V52 Neolitik Yerleşimi” olarak tanımlanmıştır.

Tarihte yeni sayfalar açılmasına neden olan ve yüzlerce yıldır kabul edilen kimi bilgilerin değiştirilmesini gerekli kılan Göbeklitepe’nin keşif tarihi 1963 yılına gitse de birinci hafriyatlar 1995 yılında başlamıştır.

Bir yerleşim alanı olarak kullanılmayan sadece dinî gayelere hizmet eden bu yerde birden çok tapınak bulunur. Bu istikametiyle de sadece dünyanın en eski değil, birebir vakitte en büyük tapınma merkezi olarak kabul edilir.

Tüm bu bölgenin Neolitik Çağ’ın inanç ve hac merkezi olduğunu akla getiren ve günümüze kadar 6 tanesi gün yüzüne çıkarılsa da toplam sayılarının 20’yi bulduğu jeomanyetik ölçümlerle belirlenen anıtsal yapıların biçimleri birbirine benzemektedir. Uzunlukları 6 metreyi bulan T biçimli sütunlar üzerinde işlenmiş Neolitik Çağ’da taşa kazınan en eski fotoğraflar olan ve kimileri üç boyutlu olarak yapılmış hayvan tasvirleri atalarımızın sanatsal yeteneğini de gözler önüne sermektedir.

20 yıl boyunca burada hafriyat çalışmalarını gerçekleştiren Prof. Dr. Klaus Schmidt, T biçimli ve kimilerinde el ve parmakların da görüldüğü bu sütunların insan figürlerini temsil ettiğini kesin bir biçimde lisana getirmektedir. Hafriyatlarda elde edilen buluntuların bir kısmını Şanlıurfa Müzesi’nde görmek mümkündür.

Göbeklitepe pek çok yeni bilginin açığa çıkmasını sağlasa da buluntularla ilgili hala çözülemeyen sorular bilim adamlarının başını kurcalamaya devam ediyor. Bu tapınakları yapanların kimler olduğu, Tartıları 60 tonu bulan sütunların buraya nasıl taşındığı ve dikildiği, üstlerinin tonlarca toprak ve taş ile örtülerek neden gömüldükleri, tapınakların emelinin tam olarak ne olduğu, cevaplanmayı bekleyen ve muhtemelen yıllarca sürecek araştırmaları gerektirecek gizemler.

Kesin olan tek şey tüm bu araştırmaların insanlık tarihine katkı yapmaya ve şimdiye kadar yazılanları büsbütün değiştirmeye devam edeceği…

Göbeklitepe Örenyerini sanal olarak ziyaret etmek için tıklayınız.

(Kaynak: https://www.ktb.gov.tr/TR-288623/gobeklitepe.html)
https://sanalmuze.gov.tr/muzeler/SANLIURFA-GOBEKLITEPE-ORENYERI/

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Ersoy, Taş Zirveler isminin bölgedeki bu 12 arkeolojik alan için bir çatı isim olduğunu ve bu projenin Türkiye’de şimdiye kadar gerçekleşen en büyük arkeoloji projesi olduğunu söylüyor. Kaynak: Arkeofili on 25 Eylül 2021 ( https://arkeofili.com/gobekli-tepenin-de-dahil-oldugu-tas-tepelerde-kazilar-basliyor/)

Karahantepe

Karahantepe, Şanlıurfa’nın 60 kilometre doğusunda yer almaktadır. 12 bin yıllık bir geçmişe sahip olan Şanlıurfa’nın, antik kent Ur Kaśdim (Kaldealıların Şehri) olduğuna inanılır. Urfa, bölgede gelişmiş tüm uygarlıkların mirasını gururla sergilemektedir.

Şanlıurfa, Musevilerin, Hıristiyanların ve Müslümanların kutsal kabul ettiği bir yerdir. Eski Ahit’e nazaran, “üç tek ilahlı dinin babası” olan İbrahim Peygamber, Ur Kaśdim kentinde doğmuş ve ailesiyle birlikte “Atababalar Evi” Harran’a göç etmiştir.

Şanlıurfa toprakları, M.Ö. 2. binyılda Hurri Devlet’nin kentlerinden birisiydi. Bazıları Hz. İbrahim’in Mevlid-i Halil Camii’nin bulunduğu yerin yakınındaki bir mağarada doğduğuna inanır. Bölge ve mağara bu nedenle kutsal kabul edilir.

Göbeklitepe, Karahantepe, Nevali Çori üzere çok yakın etrafta bu kadar çok Neolitik yerin çabucak hemen birebir bölgede yer alması değişiktir.

Son arkeolojik çalışmalar, Karahantepe’nin Göbeklitepe’den bile daha erken olabileceğini göstermektedir. Bu durum sitenin dünyanın bilinen en eski Neolitik bölgesi olduğunu göstermektedir. Nevali Çori ve Göbeklitepe’de olduğu üzere Karahantepe’de de benzeri bir yerleşim planı bulunmaktadır.

Bugüne kadar 250’ye yakın “T” formunda dikilitaş gün ışığına çıkarılmıştır.

“Göbeklitepe Kültürü ve Karahantepe Kazıları” projesi kapsamında İstanbul Üniversitesi tarafından bölge halkının “Keçilitepe” olarak bildiği alanda 2 yıl evvel yüzey araştırmaları başlatılmıştır. Çalışmalar, Profesör Dr. Necmi Karul tarafından yönetilmektedir.

Karahantepe ve tüm Şanlıurfa bölgesi, dünyanın bilinen tarihini değiştirmeye devam etmektedir.

(Kaynak: https://www.ktb.gov.tr/TR-327497/karahantepe.html)