Kağıdı İlk Kim, Ne Zaman ve Nasıl İcat Etti?
Dijital dünyanın gerçek hayatımızın ayrılmaz bir parçası olduğu bugünlerde yavaş yavaş eski kağıt – kalem alışkanlığımızı bir kenara bırakıyoruz. Ancak biliyoruz ki bu klasik yazı sistemi olmasa insanlık bilgiyi aktaramaz ve bugünlere gelemezdi. Daha önce buradaki yazımızda yazının hikayesini anlatmıştık. Yazının ayrılmaz bir parçası olan kağıdın icadı ise bir o kadar ilginç bir hikayeye sahip.
Günümüzden binlerce yıl önce icat edilmesine rağmen kağıdın mucidini biliyoruz. Çünkü resmi tarih yazıcıları bu konuda oldukça hassas davranmışlar. Sürpriz değil, kağıt Çin’de icat edildi. Hikayenin ilginç kısmı ise bu icadın farklı medeniyetler tarafından geliştirilerek bugüne nasıl geldiği. Gelin kağıdı kim, ne zaman icat etti sorularını yanıtlayalım ve ilk kağıt nasıl üretildi yakından görelim.
Kağıt öncesi dönem:
Basit resimler şeklinde bile olsa yazının icadı, kağıdın icadından çok daha eskiye dayanır. Peki kağıt yoksa bu insanlar neye yazıp çiziyordu? Hepimizin bildiği gibi ilk yazılar mağara duvarlarına işlendi. Benzer dönemde hayvan kemikleri ve taşlar üzerine de yazı yazıldığı biliniyor.
Süreci biraz hızlandırdığımız zaman karşımıza üzerine yazı yazılmış ağaç kabukları, ipek kumaşlar, az da olsa işlenmiş ahşap, hayvan derisi ve hatta bambu çubuklar çıkıyor. Elbette tüm bu malzemeler bulması zor ve pahalı şeyler oldukları için alternatif bir yöntemin geliştirilmesi fazla uzun sürmedi.
Çin’de ilk kağıt ortaya çıkıyor:
- Ts’ai Lun
Milattan sonra 398 – 445 yılları arasında yaşamış ilk tarihçilerden Çinli Fan Hua’ya göre ilk kez milattan sonra 105 yılında, Ts’ai Lun isimli bir saray görevlisi Çin Doğu Han Hanedanlığı İmparatoru Hedi’ye yaptığı bir kağıdı sundu. Ancak Batı Çin ve Tibet’te bulunan arkeolojik bulgular, ilk kağıdın bu olaydan yüzlerce yıl önce yapıldığını ortaya koyuyor.
Kağıda dair en eski kalıntılar, tarihi İpek Yolu üzerinde bulunan Dunhuang ve Hotan şehirleri ile Tibet’te ortaya çıktı. Buluntular, milattan önce 200’lü yılları işaret ediyordu. Bölgenin iklimi sayesinde bu kağıtlar binlerce yıl bozulmadan kalabilmiştir. Hatta bazılarının üzerinde mürekkep bulunmuş ve mürekkebin icadının da bilinenden çok daha eski olduğuna karar verilmiştir.
Asya bölgesinde kağıt kullanımı yaygınlaşıyor:
Çinli kağıt üreticileri, kenevir liflerini ıslattılar ve belki saatlerce tokmaklarla döverek bir hamur haline getirdiler. Bambu çerçevelerin içine özenle yayılan bu hamur kuruduğu zaman harika bir kağıt haline geldi. Zaman içinde bu hamurun içine bambu ve dut başta olmak üzere pek çok farklı ağaç kabuğu da eklendi. Yapılan bu bitkisel kağıdı böceklerden korumak için saray rengi olan sarıya boyadılar. Uzun rulolar elde etmek için bu kağıtların birleştirildiği biliniyor.
Çin her zaman Asya’nın hakim güçlerinden biri olduğu için kağıt 500’lü yıllara kadar hızla bu kıtada yayıldı. Koreliler, mevcut kağıt hamuruna pirinç samanı ve deniz yosunu da eklediler. Kesin olmamakla birlikte 610 yılında Koreli Budist keşiş Don-Cho sayesinde kağıt önce Japonya’ya, oradan Tibet ve Hindistan’a kadar yayıldı.
Arap dünyası kağıt ile tanışıyor:
Çin’in pek çok icadının dünyaya açıldığı ve Türklerin İslamiyet ile tanıştığı 751 yılında yapılan Talas Savaşı, kağıdın da dünyaya açıldığı ilk olaydır. Arap Abbasi İmparatorluğu ile Çinliler arasında gerçekleştirilen bu savaşta Araplar, Çinlileri yenmiş ve Tou Houan gibi usta kağıt üreticilerini alarak ülkelerine getirmişlerdir.
Abbasi İmparatorluğu’nun sınırları o dönem İspanya, Portekiz, Kuzey Afrika ve Orta Asya’ya kadar uzandığı için bu yeni icat o günün medeniyet dünyasında hızla yayıldı. Abbasi dünyası bu yeni icat ile tanışmakla kalmadı, kısa süre içinde Semerkant, Şam, Kahire gibi şehirler tam anlamıyla kağıt üretim merkezi haline geldiler. İspanya’da ilk kağıt fabrikasının açılmasıyla birlikte Avrupalılar da kağıtla tanışmış oldu.
Kağıt, bugünkü şeklini alıyor:
1120 yılında İspanya’nın Valencia şehrinde ilk kez bir kağıt fabrikası kuruldu. İspanya’da kurulan bu fabrika uzun yıllar tüm Avrupa kıtası için kağıt üretti. 15. yüzyılda İngiltere’de kağıt fabrikaları açılmaya başladı. İngiliz kağıt üreticileri, kolonilere de kağıt ürettikleri için epey karlı bir iş yapıyorlardı.
1690 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nin Pennsylvania eyaletinde ilk kağıt fabrikasının açılması ile birlikte kağıt kendi devrimini yaşadı. Avrupa’da yüzlerce yıl Çin tekniği ile üretilen kağıt, ABD fabrikalarında çok daha ucuz ve bol olan odunlarla yapılmaya başladı. Kısa zaman içinde geri dönüştürülebilir bir sisteme geçen fabrikalar, bugünün kağıtlarını üretmeye başladılar.
İnsanlık için en değerli buluşlardan biri olan kağıdı kim, ne zaman icat etti sorusunu yanıtladık ve kağıdın dünden bugüne yaşanan hikayesinden bahsettik. Kendi halinde bir saray görevlisinin icadının bugünün medeniyetini şekillendirmiş olması tarihin en şaşırtıcı gerçeklerinden bir tanesi. Düşüncelerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
